Η αλήθεια δεν μας αρέσει. Την αποφεύγουμε. Αλλά όσο και προσπαθούμε να κρυφτούμε από αυτήν, αργά ή γρήγορα μας βρίσκει και τότε οι επιπτώσεις είναι καταστροφικές. Μια τέτοια αλήθεια είναι η πανδημία Covid-19 που ξεκίνησε από την Κίνα στα τέλη του Δεκεμβρίου 2019.
Ο ιός που προκάλεσε την πανδημία αυτή είναι ο SARS-CoV-2 (Gorbalenya et al., 2020). Ο ιός δεν είναι εργαστηριακό κατασκεύασμα, αντίθετα, μεταφέρθηκε στους ανθρώπους, μέσω ενός εκ των ζώων που πωλούνταν για ανθρώπινη κατανάλωση, τους Μαλαισιανούς Παγκολίνους (Andersen et al., 2020) σε μια αγορά τροφίμων της πόλης Γουχάν στη Κίνα.
Με το που διαπιστώθηκε ο ιός, η αγορά της Γουχάν έκλεισε για έλεγχο και απολύμανση, αλλά ήταν ήδη πολύ αργά. Ο ιός είχε ήδη ξεφύγει από τα όριά της και είχε αρχίσει να εξαπλώνεται μέσα στην πόλη. Λίγο αργότερα θα κατάφερνε να εξαπλωθεί σε ολόκληρο τον πλανήτη με τους πάσχοντες να φτάνουν τους 510,645 και τους νεκρούς τους 23,079 (μέχρι στιγμής...).
Αδιαμφισβήτητα, η αγορά της Γουχάν, ήταν μια δεξαμενή ιών. Όμως, ολόκληρη η σύγχρονη κτηνοτροφία είναι μια βόμβα έτοιμη να εκραγεί. Μαζί με τις αγελάδες, τα γουρούνια, τις κότες, τα πρόβατα, τα κατσίκια και τα άλλα ζώα που παγιδεύουμε στο σύστημα της κτηνοτροφίας, εκτρέφουμε και ιούς.
Ο Sars-Cov-2 κατάφερε αυτό που καταφέρνουν όλοι οι ιοί, από τη στιγμή που τους δίνουμε τις κατάλληλες προϋποθέσεις ώστε να μεταφερθούν από το ένα είδος στο άλλο.
Ενώ είναι βέβαιο, ότι αυτή η πανδημία, αργά η γρήγορα θα τελειώσει, κανένας δεν μπορεί να προβλέψει από ποιο μέρος της γης θα ξεσπάσει η επόμενη που καιροφυλακτεί. Αν πραγματικά θέλουμε να επιβιώσουμε οφείλουμε να αναζητήσουμε τα αίτια τέτοιων καταστάσεων, να αναλάβουμε τις ευθύνες μας και γιατί όχι, να ξεριζώσουμε από το μυαλό μας όλα όσα μας οδηγούν σε πρακτικές που καταστρέφουν εμάς και τον πλανήτη που ζούμε.
Οι Κοροναϊοί Μας Είχαν Προειδοποιήσει 18 Χρόνια Πριν
Τον Νοέμβριο του 2002 ένας άλλος κοροναϊός, ο SARS-CoV (Σοβαρό Οξύ Αναπνευστικό Σύνδρομο) πρωτοεμφανίστηκε στην Ασία και από εκεί εξαπλώθηκε σε 29 χώρες. Μεταδόθηκε στον άνθρωπο από τη Μοσχογαλή, ένα ζώο που καταναλωνόταν ως τροφή. Το ζώο αυτό ήταν φορέας του κορωναϊού (Boncristiani, Criado and Arruda, 2009).
Από τον SARS-CoV νόσησαν 8.422 άνθρωποι. Το τέλος της πανδημίας ήρθε 8 μήνες μετά, τον Ιούλιο του 2003, αφού προηγουμένως είχαν εφαρμοστεί ιδιαίτερα αυστηρές πρακτικές ελέγχου της λοίμωξης. Παρ' όλα αυτά, καθώς η θεραπεία του ήταν μόνο συμπτωματική, άφησε πίσω του 474 νεκρούς.
Ο ιός χαρακτηρίστηκε από το Κέντρο Ελέγχου Ασθενειών του USDA ως BSATs, δηλαδή ως ένα ιός που μπορεί να αποτελέσει σοβαρή απειλή για τη δημόσια υγεία και ασφάλεια, καθώς όχι μόνο εξακολουθεί να μην έχει βρεθεί θεραπεία και εμβόλιο, αλλά κυριότερα επειδή ο ιός ζει σε μια πληθώρα ζώων και θα μπορούσε έτσι να ξανά μεταφερθεί στους ανθρώπους (CDC 2012).
Δέκα χρόνια αργότερα, το 2012, βρέθηκε ακόμα ένας κορωναϊός, που κατάφερε να προσβάλλει ανθρώπους, o MERS-CoV. Αυτή τη φορά στη Σαουδική Αραβία. Αν και ήταν εντελώς διαφορετικός κοροναϊός από τον SARS-CoV, προερχόταν πάλι από την επαφή του ανθρώπου με ζώα. Ευτυχώς, ο MERS-CoV αποδείχθηκε πολύ δύσκολος στη μετάδοση του από άνθρωπο σε άνθρωπο, γιατί καθώς το ποσοστό θνησιμότητας άγγιζε το 35% και με τη διασπορά του σε 27 χώρες τα θύματα θα ήταν πάρα πολλά. Μέχρι τον Μάρτιο του 2015 οι περιπτώσεις των νοσούντων, που είχαν επίσημα καταγραφεί, έφταναν τους 2.494 και εξ αυτών οι 858 είχαν πεθάνει. Έως και σήμερα, δεν έχει βρεθεί ούτε και για αυτόν τον ιό θεραπεία ή εμβόλιο.
Η προέλευση του ιού δεν είναι πλήρως κατανοητή, αλλά, σύμφωνα με την ανάλυση των διαφορετικών γονιδιωμάτων του, πιστεύεται ότι προέρχεται από νυχτερίδες και μεταδόθηκε στις καμήλες κάποια στιγμή στο μακρινό παρελθόν (WHO 2019).
Η Άγρια Πανίδα ως μια Δεξαμενή Ιών
Όλα τα ζώα, ανθρώπινα και μη, είναι ξενιστές σε συγκεκριμένους ιούς και κάθε είδος υπέφερε και θα υποφέρει από τις δικές του ασθένειες. Είναι βέβαιο ότι οι πρώτοι άνθρωποι υπέφεραν από διάφορες ασθένειες που έπλητταν το είδος μας.
Επίσης, μπορεί να υπέφεραν σποραδικά και από ασθένειες που τους είχαν μεταδοθεί από ζώα, όπως ο Άνθρακας από τα άγρια πρόβατα ή από την Τουλαραιμία από τα άγρια κουνέλια (Weber and Rutala 1999), αλλά ήταν η εξημέρωση των ζώων που άνοιξε τον δρόμο στην ανταλλαγή ιών ανάμεσα στα άλλα ζώα και τον άνθρωπο [1] (Wolfe et al., 2007).
Οι πρώτοι άνθρωποι δεν υπέφεραν από τις σύγχρονες μολυσματικές ασθένειες, ούτε γνώριζαν επιδημίες και πανδημίες. Η απειλή των μολυσματικών ασθενειών με τη μορφή επιδημιών και πανδημιών ξεκίνησε να μας συντροφεύει όταν υποδουλώσαμε τη γη και τα μη ανθρώπινα ζώα, κατά την Αγροτική Επανάσταση, μόλις 11.000 χρόνια πριν.
Ασθένειες όπως η Πανώλη, η Ελονοσία, η Φυματίωση, η Λέπρα, η Γρίπη και η Ευλογιά εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στον άνθρωπο από την Αγροτική Επανάσταση και μετά.
Καθώς οι ιοί αποτελούν μέρος της εξελικτικής βιολογίας, έχουν την τάση να προσαρμόζονται στις εκάστοτε συνθήκες. Η ιστορία μας δίδαξε το προφανές: επεμβαίνοντας στη φύση και υποτάσσοντας τα ζώα, απελευθερώνουμε τους ιούς από τους φυσικούς τους ξενιστές και τότε, δεν αποκλείεται να γίνουμε εμείς οι επόμενοι οικοδεσπότες του.
Αναμενόμενες Συνέπειες
Είναι λογικό η κυριαρχική μας στάση να μην είναι δίχως επιπτώσεις σε ένα φυσικό σύστημα που όλα συνδέονται μεταξύ τους και καθετί που συμβαίνει έχει τη σημασία του.
Ως εκ τούτου, θα μπορούσαμε να πούμε ότι, οι επιδημίες και οι πανδημίες ήταν το “δώρο” που μας έκαναν τα υπόλοιπα ζώα, όταν αποφασίσαμε ότι ως είδος είμαστε ανώτερο και έχουμε δικαίωμα να υποδουλώσουμε ότι (συν)υπάρχει στη γη. Ήταν η προσπάθεια της φύσης, για το καλό όλων, να μας συνετίσει. Μάταια...
...Γιατί, αν και οι πανδημίες μας ακολουθούν από τις αρχές της Αγροτικής Επανάστασης, δεν είναι παρά τις τελευταίες δεκαετίες που παρουσιάζουν μια ιδιαίτερα απειλητική έξαρση ως προς τη συχνότητα εμφάνισης τους.
Οι περισσότερες νέες ασθένειες που απειλούν το είδος μας σχετίζονται με τη μανία μας για κατανάλωση τροφίμων ζωικής προέλευσης. Η ανθρωπότητα νοσεί και πεθαίνει και θα νοσεί και θα πεθαίνει ολοένα και πιο συχνά όχι μόνο από ασθένειες που σχετίζονται με την άμεση κατανάλωση τροφίμων ζωικής προέλευσης (καρδιοπάθειες, καρκίνο (μαστού, προστάτη, εντέρου κ.α.) σακχαρώδης διαβήτης ΙΙ κ.λπ.) αλλά και από επιδημίες και πανδημίες που ξεπηδούν από την ίδια την εκτροφή ή/και την κατανάλωση ζώων.
Ο ιός της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας HIV-1, η σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια, το οξύ αναπνευστικό σύνδρομο SARS, ο ιός Έμπολα (EVD) καθώς και οι ιοί γρίπης H1N1, H5N1 είναι μόνο μερικές από τις θανατηφόρες συνέπειες της κατανάλωσης τροφών ζωικής προέλευσης - τόσο από άγρια όσο και από εξημερωμένα είδη ζώων (WHO 2013).
Παρόλο που η πανδημία του Covid-19 οδήγησε τις αρχές της Κίνας στην απαγόρευσης της πώλησης, για ανθρώπινη κατανάλωση, όλων των άγριων χερσαίων ζώων και παρ’ ότι η πανδημία αυτή, αργά ή γρήγορα, θα τελειώσει ένα είναι βέβαιο: Τα 70 δισεκατομμύρια ζώα που εκτρέφουμε, κάθε χρόνο για να τα φάμε, αποτελούν τον μεγαλύτερο κίνδυνο για τη δημόσια υγεία.(WHO, 2013) Αυτό που ζούμε λόγο της πανδημίας του Covid-19, θα επαναλαμβάνεται στο άμεσο μέλλον ξανά και ξανά.
Τα Παραγωγικά Ζώα ως μια Ακόμα (Μεγαλύτερη) Δεξαμενή Ιών
Το 2009, ένας ιός γρίπης, ο H1N1, μεταφέρθηκε στους ανθρώπους από την εκτροφή γουρουνιών (Ignacio Mena et al., 2016) και συγκεκριμένα ξεκίνησε από εκτροφεία στο Μεξικό και από εκεί εξαπλώθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο.
Από την άνοιξη του 2009 μέχρι και την υποχώρηση της πανδημίας, την άνοιξη του 2010, υπολογίζεται ότι παγκόσμια οι νεκροί κυμαίνονταν από 151.700 έως 575.400, με το 80% να είναι κάτω των 65 ετών. [2] Στην Ελλάδα στο διάστημα που διήρκεσε η γρίπη, οι νεκροί έφτασαν τους 149.
Ο ίδιος ιός ήταν που έδωσε και τη λεγόμενη “Ισπανική Γρίπη” το 1918 την πιο θανατηφόρα ίσως πανδημία των σύγχρονων χρόνων (Darisuren Anhlan et al., 2011). Υπολογίζεται ότι 500 εκατομμύρια άνθρωποι νόσησαν και τουλάχιστον 50 εκατομμύρια πέθαναν στον ένα χρόνο που διήρκεσε η πανδημία.
Άλλο παράδειγμα ιών που ξεπηδούν από την εκτροφή ζώων για ανθρώπινη κατανάλωση είναι οι ιοί της γρίπης των πτηνών (ΑΙ), οι οποίοι εξελίσσονται σε μια μεγάλη ποικιλία, που χρησιμοποιώντας τα πτηνά, μεταδίδονται σε γουρούνια και ανθρώπους.
Φερ' ειπείν ο εξαιρετικά παθογόνος ιός H5N1 οφείλεται στον αυξημένο αριθμό πτηνών που εκτρέφονται για ανθρώπινη κατανάλωση (κότες κ.λπ.) (Robert G. Webster et al., 2006). Η έκταση της εξάπλωσης του ιού H5N1 στις κότες είναι ιδιαίτερα αυξημένη και η μετάδοση στον άνθρωπο είναι ευρέως ανάλογη με την εμφάνιση της νόσου στα ζώα, ενώ υπάρχουν και μερικά μη επιβεβαιωμένα περιστατικά της μετάδοσης από άνθρωπο σε άνθρωπο. Στους ανθρώπους προκαλεί σοβαρές λοιμώξεις και η θνησιμότητά του φτάνει το 50%.
Όπως όλοι οι ιοί, έτσι και ο H5N1 αλλάζει διαρκώς. Από τότε που εντοπίστηκε, το 1997, έχει εξελιχθεί σε διαφορετικές γενετικές ομάδες. Ορισμένες από αυτές τις γενετικές αλλαγές, μπορεί να βοηθήσουν τον Η5Ν1 να γίνει πιο μεταδοτικός στους ανθρώπους. Καθώς υπάρχει ελάχιστη ή μηδενική ανοσία στον ανθρώπινο πληθυσμό, μπορεί να εμφανιστεί μις νέα πανδημία γρίπης, ανά πάσα στιγμή.(Timothy M. Uyeki and Nancy J. Cox, 2013).
Αρκεί μόνο μια μικρή μετάλλαξη και ο ιός θα μπορεί να μεταδίδεται διά μέσω του αέρα, κάνοντας εύκολη τη διασπορά του από άνθρωπο σε άνθρωπο. Άλλες γενετικές αλλαγές μπορούν να προκαλέσουν την αντοχή του H5N1 στα αντιϊικά φάρμακα, αυξάνοντας έτσι τον αριθμό των νεκρών. (Timothy M. Uyeki and Nancy J. Cox, 2013).
Ήδη, ένας αυξανόμενος αριθμός ιών των πτηνών (AI) όπως ο H7N9 φέρουν μοριακή υπογραφή σχετιζόμενη με την ανθρώπινη προσαρμογή και αποτελούν σημαντική απειλή για τη δημόσια υγεία (Timothy M. Uyeki and Nancy J. Cox, 2013).
Η Κτηνοτροφία Είναι Υπαίτια για την Μεταφορά Ιών από τα Υπόλοιπα Ζώα προς τον Άνθρωπο
Ο κυριότερος παράγοντας που καθιστά την κτηνοτροφία ως υπαίτια για την εξάπλωση ιών, είναι ο μεγάλος και αυξανόμενος παγκόσμιος ανθρώπινος πληθυσμός και η αυξανόμενη ζήτηση αυτού για ζωικής προέλευσης τρόφιμα.[3]
Προκειμένου η παραγωγή κρέατος, γάλακτος, αυγών κ.λπ. να μπορεί να καλύπτει την αυξημένη ζήτηση, η κτηνοτροφία πιέζει όλο και μεγαλύτερο αριθμό ζώων να ζει σε ολοένα και πιο ασφυκτικές συνθήκες, οι οποίες καταβάλλουν τρομερά το αμυντικό τους σύστημα. Επιπλέον σε κάθε φάρμα τα ζώα είναι γενετικά όμοια, ίδιας ηλικίας και φύλου και όλα έχουν τον ίδιο εξαιρετικά σύντομο κύκλο ζωής (δηλαδή γεννιούνται ταυτόχρονα και σφάζονται ταυτόχρονα).
Αυτή η ομαδοποίηση των ζώων σε συνδυασμό με τον συστηματικό εμβολιασμό και την εντατική και προληπτική χορήγηση τεράστιων ποσοτήτων αντιβιοτικών, θεωρητικά εμποδίζει την εξάπλωση ασθενειών.
Όμως στην πράξη τα πράγματα δεν είναι έτσι. Οι παθογόνοι οργανισμοί ακολουθούν τις αρχές της εξελικτικής βιολογίας, αλλάζοντας διαρκώς και έτσι μέσω διαφόρων μηχανισμών βρίσκουν τρόπους και αποκτούν αντοχή στα αντιβιοτικά. Οι λοιμώξεις, που προκαλούν σε αυτή την περίσταση, είναι ιδιαίτερα βαριές και παρουσιάζουν σοβαρές απειλές για τη δημόσια υγεία, όπως θα δούμε και παρακάτω. Αν σε αυτό προσθέσουμε τη δυνατότητα μετάλλαξης των ιών και τη μεταπήδηση τους από το ένα είδος στο άλλο, αντιλαμβανόμαστε ότι ο κίνδυνος παύει να αφορά αποκλειστικά τα μη ανθρώπινα ζώα.
Η εντατική/βιομηχανική κτηνοτροφία δεν είναι η μόνη υπαίτια για τη μετάδοση ασθενειών, καθώς και οι εκτατικές κτηνοτροφικές μονάδες, δηλαδή οι μονάδες που αφήνουν τα ζώα να βόσκουν ελεύθερα, επίσης διευκολύνουν την κυκλοφορία παθογόνων οργανισμών και την ανταλλαγή παθογόνου γενετικού υλικού διά μέσω της επιμόλυνσης από διάφορους ιούς και βακτήρια.
Για παράδειγμα, στην Ινδία και το Πακιστάν, όπου οι εκτατικές μονάδες γαλακτοπαραγωγής είναι ιδιαίτερα συχνές, αποτελούν άριστες πηγές των μολυσματικών νόσων των μηρυκαστικών. Έτσι η Ινδική Υποήπειρος αποτελεί παγκόσμιο επίκεντρο για ασθένειες όπως η Αιμορραγική Σηψαιμία, η Βρουκέλωση, η Ευλογιά, του Αφθώδους Πυρετού κ.α. Όλες αυτές οι ασθένειες μεταναστεύουν δυτικά, αποτελώντας απειλή όχι μόνο τοπικά, αλλά και παγκόσμια (WHO, 2013).
Κάθε χρόνο 2,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι νοσούν και εξ αυτών 2.7 εκατομμύρια χάνουν τη ζωή τους εξαιτίας ασθενειών που τους μεταφέρθηκαν από τα ζώα κτηνοτροφίας, είτε άμεσα λόγο επαφής, είτε έμμεσα, τρώγοντάς τα. (Delia Grace et al., 2012) Φυσικά αυτοί οι αριθμοί δεν φτάνουν στα δελτία των ειδήσεων, ούτε απασχολούν τη ζωή του μέσου δυτικού ανθρώπου, καθώς, στην πλειονότητά τους, αφορούν ασθένειες και θανάτους ανθρώπων των λεγόμενων αναπτυσσόμενων χωρών.
Η Covid-19 όμως (και άλλες ασθένειες του παρελθόντος, όπως θα δούμε παρακάτω) μας απέδειξε ότι μια ασθένεια έχει συχνά τη δυνατότητα να εξαπλώνεται παγκόσμια, σε διάστημα μόλις μερικών εβδομάδων, ακόμα και στην προνομιούχα Δύση, βγάζοντας μας από τη βολή μας.
Το ερώτημα που παραμένει, είναι αν αυτή τη φορά θα κάνουμε κάτι, ή απλώς θα συνεχίζουμε να γκρινιάζουμε για την κοινωνική απομόνωση που μας επιβλήθηκε λόγω της πανδημίας του ιού SARS-CoV2 και να αναρωτιόμαστε με το στόμα ορθάνοιχτο πως είναι δυνατόν να μας βρήκε τέτοιο κακό, μπουκώντας εν τω μεταξύ και μια μπριζόλα…
Αντοχή στα Αντιβιοτικά
Όλοι γνωρίζουμε ότι η κατάχρηση των αντιβιοτικών συμβάλλει στην ανάπτυξη της αντοχής των παθογόνων οργανισμών σε αυτά. Αυτό που οι περισσότεροι δεν γνωρίζουμε είναι ότι η κτηνοτροφία είναι η κύρια υπαίτια για αυτή την επικίνδυνη κατάσταση.
Τα ζώα που βρίσκονται παγιδευμένα μέσα στις κτηνοτροφικές μονάδες, καθ' όλη τη διάρκεια της θλιβερής ζωής τους, αντιμετωπίζουν εντονότατο στρες και έτσι εμφανίζουν ολοένα και πιο συχνά εξάρσεις ασθενειών.
Για να μειώσουν τις απώλειες, οι κτηνοτρόφοι χορηγούν καθημερινά αντιβιοτικά σε όλα τα ζώα προληπτικά (και όχι για να θεραπεύσουν όσα νοσούν), ενώ σε πολλά μέρη της γης, επιτρέπεται η συστηματική χορήγηση αντιβιοτικών ακόμη και για την προώθηση της ανάπτυξης των ζώων.[4]
Τα περισσότερα από 70 δισεκατομμύρια ζώα που εκτρέφουμε και σφάζουμε κάθε χρόνο, χωρίς φυσικά να υπολογίζουμε σε αυτόν τον αριθμό τα ψάρια που δολοφονούμε για τροφή, (FAO 2017) καταναλώνουν τετραπλάσια ποσότητα αντιβιοτικών από εμάς. Συνολικά, η κτηνοτροφία στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Αμερική καταναλώνει περισσότερο από το 75% των αντιβιοτικών κάθε χρόνο (OECD 2016).
Αυτή η κατάχρηση έχει ως αποτέλεσμα, τα φάρμακα να καθίστανται αναποτελεσματικά σε όλα τα ζώα, ανθρώπινα και μη. Πολλά από τα βακτήρια από τα οποία νοσούν τα ζώα στην κτηνοτροφία, όχι μόνο έχουν ήδη αναπτύξει αντοχή στις προσφερόμενες θεραπείες, αλλά μεταφέρονται και στους ανθρώπους.[5]
Όσο περισσότερα βακτήρια γίνονται ανθεκτικά στα αντιβιοτικά, τόσο δυσκολότερα θα μπορούμε να τα αντιμετωπίζουμε. Ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι θα πεθαίνουν τελικά από ασθένειες που φυσιολογικά θα μπορούσαν να καταπολεμηθούν. Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο 700.000 άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους εξαιτίας της αντοχής στα αντιβιοτικά.
Μέχρι το 2030 η παγκόσμια κατανάλωση αντιβιοτικών από την κτηνοτροφία θα αυξηθεί κατά 67% και από περίπου 63 τόνους που είναι σήμερα θα φτάσεις τους 105 (Thomas P. Van Boeckel et al., 2015). Από την άλλη, ο αριθμός των ανθρώπων που θα χάνουν τη ζωη τους εξαιτίας των αναποτελεσματικών αντιβιοτικών αναμένεται να φτάσει τα 9,5 εκατομμύρια μέχρι το 2050 (Michele Cecchini, Julia Langer, Luke Slawomirski 2015).
Για τα ζώα της κτηνοτροφίας είναι όχι μόνο άτοπο, αλλά και χυδαίο, να μιλήσουμε για θεραπεία από κάποια ασθένεια. Να μην ξεχνάμε ότι, οι άνθρωποι αντιμετωπίζουμε αυτά τα ζώα, όχι ως συναισθανόμενα, αλλά σαν παραγωγικές μηχανές κρέατος, γάλακτος και αυγών. Θα φροντίσουμε να πάρουν θεραπεία, μόνον όταν αυτή θα έχει χαμηλότερο κόστος από την μη μετατροπή τους σε κρέας για ανθρώπινη κατανάλωση. Και για αυτόν ακριβώς τον λόγο όταν ξεσπάσει μια ασθένεια σε ένα κοπάδι εντατικής εκτροφής συνήθως προτιμούμε να τα σκοτώνουμε μαζικά, προκαλώντας τους ασφυξία με διοξείδιο του άνθρακα, ή θάβοντάς τα ζωντανά.[6]
Άλλωστε, η αλήθεια είναι ότι έτσι και αλλιώς τα έχουμε καταδικάσει σε βίαιο και πρόωρο θάνατο. Τι σημασία έχει αν αυτός θα έρθει με τη μορφή μιας λεπίδας που θα τους κόψει τον λαιμό ή με τη μορφή αφρού που θα τους φράξει την τραχεία και θα τα πνίξει; Το μόνο που έχει σημασία είναι η οικονομική απώλεια, που μπορεί να έχουμε στη δεύτερη περίπτωση… αλλά και πάλι μάλλον το κράτος θα μας δώσει μια κάποια αποζημίωση...
Κλιματική Αλλαγή
Η κλιματική αλλαγή δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξη νέων ασθενειών. Καθώς αλλάζει η θερμοκρασία, η υγρασία, η διάρκεια των 4 εποχών, η διάρκεια της εποχής των βροχών, επηρεάζεται η βιοποικιλότητα και ως εκ τούτου η αλληλεπίδραση των ξενιστών, των φορέων και των παθογόνων παραγόντων (FAO 2013).
Αυτό εγκυμονεί σημαντικούς κινδύνους για την υγεία, οι οποίοι θα ποικίλλουν ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή. Στην Ευρώπη, για παράδειγμα, η κλιματική αλλαγή καθιστά το κλίμα περισσότερο ζεστό και υγρό, γεγονός το οποίο θα επιφέρει έξαρση ασθενειών και επιδημιών (WHO, 2013).
Η κλιματική αλλαγή οφείλεται στην ανθρώπινη δραστηριότητα και κατά κύριο λόγο στην κτηνοτροφία[7], καθώς αυτή είναι η κύρια αιτία της αποψίλωσης των δασών[8], της κατασπατάλησης υδάτινων πόρων[9]. Ταυτόχρονα, η κτηνοτροφία είναι επίσης ο πρώτος παράγοντας μόλυνσης του νερού και του αέρα. Επιπλέον η κτηνοτροφία μαζί με τη χρήση ορυκτών καυσίμων είναι οι κυριότερες αιτίες της αύξησης των αερίων θερμοκηπίου (FAO 2009 & FAO 2013).
Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, η κτηνοτροφία είναι υπεύθυνη για:
Το 15% των ετήσιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO2),
Το 64% των ετήσιων εκπομπών υποξείδιο του αζώτου (N2O), που έχει σχεδόν 300 φορές το δυναμικό αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη σε σχέση με το CO2,
Το 44% των εκπομπών μεθανίου (CH4), το οποίο έχει εικοσαπλάσιο δυναμικό αύξησης της θέρμανσης του πλανήτη σε σχέση με το CO2 (P. Gerber et al., FAO 2013).
Συνολικά η κτηνοτροφία αντιπροσωπεύει τουλάχιστον το 50% όλων των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου που σχετίζονται με την παραγωγή τροφίμων (Sonja J. Vermeulen, Bruce M. Campell and John S.I. Ingram, 2012).
Η ζήτηση για τρόφιμα ζωικής προέλευσης αυξάνεται ραγδαία κάθε χρόνο και αναμένεται μέχρι το 2050 οι άνθρωποι να τρώνε κατά 76% περισσότερο κρέας[3] (FAO 2018).
Αυτό θα έχει ως επακόλουθο στο άμεσο μέλλον η κτηνοτροφία να δαπανά το 70% του επιτρεπόμενου προϋπολογισμού για όλες τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Όμως οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου θα πρέπει να μειωθούν άμεσα, από 49 Gt (γιγατόνοι) σε 23 Gt, ήτοι, περισσότερο από 50%, ώστε να επιτευχθεί ο στόχος περιορισμού της θερμοκρασίας για να είναι βιώσιμος ο πλανήτης. Αυτό σημαίνει ότι, η κτηνοτροφία θα καταναλώνει τους 20 Gt, δηλαδή το 87% του συνόλου, αφήνοντας μόλις 3 Gt για όλες τις υπόλοιπες δραστηριότητες (D. Tilman, M. Clark, 2014). Συνεπώς, δεν θα πρέπει να συμβαίνει καμία άλλη δραστηριότητα εκ μέρους των ανθρώπων - ούτε καν να αναπνέουν.
Παγκόσμιο Εμπόριο, Κτηνοτροφία και Μεταφορά Ιών
Στη διασπορά των ιών δεν θα πρέπει να ξεχάσουμε τη διεθνή μετακίνηση των ζώων, τα οποία μεταφέρονται ζωντανά, στοιβαγμένα ασφυκτικά σε βρομερά πλοία θανάτου από τη μια ήπειρο στην άλλη, εξαιτίας του παγκόσμιου εμπορίου. Αντίστοιχα μεταφέρονται τα τρόφιμα ζωικής προέλευσης. Μαζί τους φυσικά μεταφέρονται και διάφοροι ιοί.
Ηθικοί Αυτουργοί
Η παγκόσμια εξάπλωση του κοροναϊού έχει προσδώσει στις πόλεις ένα σχεδόν post - apocalyptic άρωμα, το πιο ταιριαχτό σκηνικό για τα ανθρώπινα ζόμπι, τα οποία φυσικά δεν είναι χορτοφάγα.
Ανθρώπινα ζόμπι, γιατί εξακολουθούμε να είμαστε απόλυτα κωφοί, τυφλοί και αδιάφοροι στα ουρλιαχτά των δισεκατομμυρίων ζώων που καταπιέζονται συστηματικά και απόλυτα και που σφάζονται άγρια χάριν των ορέξεών μας[10].
Ανθρώπινα ζόμπι, γιατί εξακολουθούμε να είμαστε απόλυτα κωφοί, τυφλοί και αδιάφοροι στον θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων που υποσιτίζονται εξαιτίας της εμμονής μας να τρώμε ζώα[11].
Ανθρώπινα ζόμπι, γιατί εξακολουθούμε να είμαστε απόλυτα κωφοί, τυφλοί και αδιάφοροι στη βιωσιμότητα του πλανήτη που μας φιλοξενεί, και κατ' επέκταση στη διατήρηση της ζωής ημών και των παιδιών μας.
Πριν μπούμε στη διαδικασία να παρεξηγηθούμε, που κάποιος τολμά να μας χαρακτηρίσει εμμονικά και άπληστα ζόμπι, καλό θα ήταν να προσπαθήσουμε για μια φορά στη ζωή μας να δούμε την πραγματικότητα ως έχει και όχι όπως μας βολεύει. Είμαστε οι ηθικοί αυτουργοί αυτής της πανδημίας και η ώρα που πρέπει να αναλάβουμε τις ευθύνες μας, έχει έρθει από καιρό.
Υπάρχει Λύση
Η κτηνοτροφία είναι ο κύριος παράγοντας εξάπλωσης ιών και πανδημιών προς το είδος μας. Επιπλέον καταστρέφει τον πλανήτη που ζούμε και καταδικάζει μέρος του ανθρώπινου πληθυσμού να πεθάνει από πείνα. Η κτηνοτροφία καταπιέζει, εκμεταλλεύεται και δολοφονεί τα ζώα. Είναι η μεγαλύτερη απειλή για την επιβίωσή μας, που στέκεται πάνω από τα κεφάλια μας, σαν μια καλο-ακονισμένη λαιμητόμος.
Όμως το αν θα πέσει η λεπίδα αυτή στον λαιμό μας ή όχι εξαρτάται από εμάς. Από την ωριμότητα, την ατομική και την κοινωνική μας συνείδηση.
Η κτηνοτροφία θα πρέπει να απαγορευτεί γιατί το κόστος της είναι δυσανάλογο, από όποια μεριά και αν το δει κάποιος.
Μπορούμε και οφείλουμε να σταματήσουμε να καταστρέφουμε τα δάση για να κερδίζουμε όλο και περισσότερο έδαφος για τη βόσκηση ζώων ή για την καλλιέργεια ζωοτροφών.
Μπορούμε και οφείλουμε να προστατεύσουμε τη βιοποικιλότητα του πλανήτη, δίνοντας ελευθερία και χώρο στα άγρια είδη ζώων.
Μπορούμε και οφείλουμε να ζήσουμε χωρίς αίμα, χωρίς βία, αφήνοντας τα ζώα που χαρακτηρίζουμε ως παραγωγικά να ζήσουν ελεύθερα τη ζωή που με τόση ευκολία τους στερούμε.
Μπορούμε και οφείλουμε να αξιοποιήσουμε επιτέλους το όργανο που έχουμε μέσα στο κεφάλι μας. Να ακούσουμε τη λογική μας και όχι το στομάχι μας…. Αλλιώς, δικαίως η κατανάλωση της σάρκας και των εκκρίσεων των ζώων θα είναι ο θάνατός μας.
Σημειώσεις
Κατοικίδια και Covid-19
Αν και δεν έχει σχέση με το συγκεκριμένο θέμα, επειδή στην Ελλάδα οι περισσότεροι έχουν μεγαλώσει ακούγοντας φαιδρότητες σχετικά με τις ασθένειες των γατιών και των σκύλων και την υποτιθέμενη μετάδοσή τους στον άνθρωπο και επειδή γνωρίζουμε πως κάποιοι ψάχνουν αφορμή για να βγάλουν τα άγρια ένστικτά τους στα ζώα, που ζουν στους δρόμους κρίνουμε σκόπιμο να αναδημοσιεύουμε σε αυτό το σημείο την απάντηση που δίνει το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων (ECDC) αναφορικά με αν συντρέχει λόγος ανησυχίας σχετικά με την μετάδοση της COVID-19 από γάτες και σκύλους στον άνθρωπο, η οποία και λέει:
“Δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι τα ζώα συντροφιάς (π.χ. σκύλοι ή γάτες) ενέχουν κίνδυνο μόλυνσης για τον άνθρωπο. Ως γενική προφύλαξη, είναι πάντοτε συνετό να τηρούνται οι βασικές αρχές υγιεινής όταν ερχόμαστε σε επαφή με τα ζώα.”
Είναι προφανές, λοιπόν, ότι όχι μόνο δεν συντρέχει λόγος ανησυχίας, αλλά και ότι επιβάλλεται να συνεχίζεται ανεμπόδιστα η σίτιση των αδέσποτων ζώων από όσους διαθέτουν την στοιχειώδη ευαισθησία που μια τέτοια πράξη απαιτεί.
[1] Αν και η επιστημονική κοινότητα εξακολουθεί να διαμάχεται για την προέλευση πολλών μολυσματικών ασθενειών, έχει πλέον αποδειχθεί γενετικά, πως πολλές από αυτές και μάλιστα οι πιο σοβαρές ήταν το αποτέλεσμα της επαφής μας με τα ζώα που εξημερώσαμε.
Η πρώτη επιδημιολογική μετάβαση από τα ζώα στον άνθρωπο έγινε, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Michael Greger στη μελέτη του The Human/Animal Interface: Emergence and Resurgence of Zoonotic Infectious Diseases, μετά την υποδούλωση των μη ανθρώπινων ζώων.
Η ιλαρά προέκυψε από τον ιό της πανώλης των αγελάδων, των προβάτων και των κατσικιών (Weiss 2001). Η ευλογιά μας μεταφέρθηκε από τον ιό της καμηλοπαρτίας των καμήλων (Gubser et al. 2004). Ο κοκκύτης μας ήρθε από τα πρόβατα και τα γουρούνια (Weiss 2001). Τα σκουλήκια Ταινία (Taenia) μας ήρθαν από τις αγελάδες και τα γουρούνια (Hoberg et al. 2001). Η ανθρώπινη γρίπη μας δόθηκε από υδρόβια πτηνά όπως οι πάπιες πριν από 4.500 χρόνια (Shortridge 2003b). Η λέπρα προέκυψε από την εκμετάλλευση των βουβαλιών (McMichael 2001a). Το λεγόμενο κοινό κρυολόγημα, ήταν κοινό μόνο στις αγελάδες, πριν τις εξημερώσουμε (Rodrigo and Dopazo 1995).
Το ελικοβακτήριο του πυλωρού έγινε ανθρώπινο νόσημα, μόνο αφού αρχίσαμε να καταναλώνουμε γάλα προβάτου (Dore et al. 2001). Σήμερα το 50% του ανθρώπινου πληθυσμού είναι μολυσμένο με το Ελικοβακτήριο του πυλωρού και εμφανίζει 10-20% πιθανότητα να αναπτύξει κατά τη διάρκεια της ζωής του πεπτικά έλκη και 1-2% πιθανότητα να αποκτήσει καρκίνο του στομάχου. Το αδερφάκι του H. pylori, το Helicobacter pullorum που οδηγεί σε ανθρώπινη διατροφική διαρροϊκή ασθένεια μας έρχεται από το κρέας των κοτόπουλων που τρώμε (Atabay and Corry 1998).
Από την κατανάλωση κρέατος γουρουνιών μας έρχεται η Τριχινέλλωση (Boxall et al. 2006). Το ίδιο ισχύει και για τον ιό της ηπατίτιδας Ε (Worm et al. 2002). Σε αντίθεση όμως με τη τριχινέλλωση, δεν χρειάζεται η κατανάλωση κρέατος γουρουνιών για τη μετάδοση του, καθώς από τη στιγμή που μόλυνε τον άνθρωπο μεταδίδεται μέσω της μετάγγισης αίματος και του μολυσμένου υδροφόρου ορίζοντα.
Από την άλλη, υπάρχουν νόσοι όπως η φυματίωση, που λειτουργούν αμφίδρομα. Έτσι η φυματίωση μεταδίδεται και από τις αγελάδες στον άνθρωπο μέσω του γάλακτος και του κρέατος (Collins 2000), αλλά και από τον άνθρωπο στις αγελάδες (Ocepek et al. 2005).
[2] Ο αριθμός των νεκρών της πανδημίας του H1N1 του 2009 δεν είναι ακριβής και υπολογίζεται ότι κυμαίνεται από 151.700 έως 575.400 σύμφωνα με το Κέντρο Ελέγχου Νόσων CDC του USDA. Η μέτρηση αυτή έγινε από 9 μέλη του Influenza Division του CDC και βασίστηκε σε μια βελτιωμένη προσέγγιση μοντελοποίησης. Για τον λόγο αυτό οι αριθμοί είναι περισσότερο από 15 φορές υψηλότεροι από τον αριθμό των εργαστηριακά επιβεβαιωμένων θανάτων που αναφέρει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO).
Ο ίδιος ο WHO έχει αναγνωρίσει εδώ και αρκετό καιρό ότι οι επίσημες, εργαστηριακά επιβεβαιωμένες εκθέσεις υποτιμούν τον πραγματικό αριθμό των θανάτων από γρίπη, καθώς διαγνωστικά δείγματα δεν συλλέγονται από όλα τα άτομα που πεθαίνουν από τη γρίπη. Άλλες φορές, πολλοί θάνατοι που οφείλονται στη γρίπη δεν αναγνωρίζονται ως πραγματικά σχετιζόμενοι με αυτή, ενώ τέλος κάποιες φορές, ο ιός της γρίπης μπορεί να μην είναι ανιχνεύσιμος μέχρι τη στιγμή του θανάτου. Έτσι, λόγω αυτών των προκλήσεων, η μοντελοποίηση χρησιμοποιείται για την εκτίμηση του πραγματικού βάρους της νόσου.
[3] Ο παγκόσμιος ανθρώπινος πληθυσμός έχει αυξηθεί εκθετικά, από περίπου 4 δισεκατομμύρια το 1975 σε περισσότερα από 7 δισεκατομμύρια σήμερα. Μέχρι το 2050, ο αριθμός αυτός αναμένεται να αυξηθεί σε περίπου 9,6 δισεκατομμύρια (ΟΗΕ, 2012). Από τον Μάιο του 2007, οι άνθρωποι τείνουν να κατοικούν περισσότερο σε αστικές, παρά σε αγροτικές περιοχές. Αυτή η προοδευτική αστικοποίηση αναμένεται να αυξήσει τον αριθμό των μεγαλουπόλεων (με τουλάχιστον 10 εκατομμύρια κατοίκους) στο μέλλον.
Η παγκόσμια οικονομία έχει επίσης αυξηθεί δραματικά τις τελευταίες δεκαετίες. Η παγκόσμια ακαθάριστη αξία του εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) μεταξύ του 1970 και του 2012 εικοσαπλασιάστηκε (World Bank, 2012). Επιπλέον αναμένεται να εμφανίσει περαιτέρω αύξηση και να τετραπλασιαστεί σχεδόν μέχρι το 2050. Αυτό θα οδηγήσει σε ραγδαία αύξηση της ζήτησης ενέργειας και φυσικών πόρων (OECD, 2012).
Η γεωργία και ιδιαίτερα η κτηνοτροφία, αντιπροσωπεύει σημαντικό μερίδιο αυτών των πόρων δεδομένου ότι τα αυξανόμενα επίπεδα εισοδήματος τείνουν να μετατοπίζουν τα πρότυπα διατροφής προς την αύξηση κατανάλωσης γάλακτος, κρέατος και αυγών (WHO, 2013).
[4] Στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει πλέον απαγορευθεί η συστηματική χορήγηση αντιβιοτικών στις κτηνοτροφικές μονάδες για την προώθηση της ανάπτυξης των ζώων. Φυσικά όμως, επιτρέπεται η συστηματική χορήγηση για την πρόληψη των διαφόρων ασθενειών που ταλαιπωρούν τα ζώα.
[5] Από τις 27 κατηγορίες αντιβιοτικών, που είναι σήμερα διαθέσιμες, μόνο οι 7 χρησιμοποιούνται αποκλειστικά στην κτηνοτροφία. Οι υπόλοιπες 20 χρησιμοποιούνται και στον άνθρωπο και στα ζώα της κτηνοτροφίας, με τις τετρακυκλίνες, τις πενικιλίνες και τις μακρολίδες να αντιπροσωπεύουν πάνω από τα 3/5 της χρήσης αντιβιοτικών στην κτηνοτροφία (OECD, 2016).
[6] Η βιομηχανία της κτηνοτροφίας προσπαθεί να κρατά τα μυστικά της κρυμμένα καλά. Ένα από αυτά τα μυστικά της είναι το τι κάνει, όταν τα ζώα, που κρατά αιχμάλωτα εκτίθενται σε ασθένειες, που προκαλούν πανδημίες, όπως η Αφρικανική Πανώλη των Γουρουνιών (ASF), η Επιδημική Διάρροια των Γουρουνιών (PEDv), η Γρίπη των Πτηνών κ.α.
Για παράδειγμα, εξαιτίας της Αφρικανικής Πανώλης (κρούσματα της οποίας έχουν εμφανιστεί ακόμα και στην Ελλάδα) το ένα τέταρτο των εκτρεφόμενων γουρουνιών στον κόσμο έχει ήδη θανατωθεί. Καθώς μπορεί να προσβάλει όχι μόνο όλα τα ζώα μιας εκτροφής, αλλά και αυτά των γειτονικών εκτροφών, απαιτείται μαζική θανάτωση. Ευθανασία το ονομάζει η κτηνοτροφία, αλλά μέθοδοι όπως η σφαγή, το θάψιμο των γουρουνιών ενώ είναι ζωντανά κ.λπ. μέθοδοι που χρησιμοποιούνται, προσβάλλουν και τον ίδιο τον όρο και τη νοημοσύνη μας.
Η γρίπη των πτηνών έχει οδηγήσει σε άγριο θάνατο εκατοντάδες εκατομμύρια κότες. Η Ελλάδα, το 2017, ήταν η πρώτη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που εμφάνισε κρούσματα από τη Γρίπη των Πτηνών H5N8. Το πως μεταφέρθηκε ο ιός από την Ασία στην Ελλάδα δεν έχει ακόμα απαντηθεί (OiE, 2017).
[7] Η κτηνοτροφία επηρεάζει το κλίμα με πολλούς τρόπους, που δεν λαμβάνουμε υπόψη μας όταν καθόμαστε να φάμε ένα κομμάτι από τα πλευρά ενός αρνιού ή όταν πίνουμε τις μαστικές εκκρίσεις μιας αγελάδας.
Πρώτα από όλα το κλίμα επηρεάζεται άμεσα μέσω της εντερικής ζύμωσης, που κάνουν τα μηρυκαστικά ζώα (αγελάδες, βουβάλια, πρόβατα και κατσίκια) προκειμένου να πέμψουν την τροφή τους και εκπέμπουν μεθάνιο. Στη συνέχεια με την κοπριά τους εκπέμπουν πέρα από μεθάνιο και οξείδιο του αζώτου.
Ο δεύτερος τρόπος, επηρεάζει το κλίμα έμμεσα και αφορά όλες τις εκπομπές αερίου που σχετίζονται με την παραγωγή ζωοτροφών. Τα ζώα που εκτρέφουμε, προφανώς και καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες φυτικών ζωοτροφών, πριν οδηγηθούν στο σφαγείο, είτε μιλάμε για ζώα που βόσκουν ελεύθερα, είτε για αυτά που ταΐζονται τυποποιημένες ζωοτροφές μέσα στις φάρμες.
Από την άλλη, οι τυποποιημένες ζωοτροφές για να παραχθούν απαιτούν την χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων που οδηγούν στην απώλεια των οργανικών ουσιών τους εδάφους, οι οποίες και αποτελούν βασικό παράγοντα της γονιμότητας του. Αυτό οδηγεί σε ένα φαύλο κύκλο υποβάθμισης του εδάφους δίχως τελειωμό. Επιπλέον οι ζωοτροφές κατά κανόνα καλλιεργούνται σε περιοχές όπου μέχρι πρότινος ήταν δάση και φυσικά απαιτούν ορυκτά καύσιμα για να μεταφερθούν προς τις φάρμες.
Αλλά, ακόμα και τα ζώα που βόσκουν ελεύθερα το κάνουν επίσης κατά κανόνα σε αποψιλωμένες περιοχές.
Τέλος δεν πρέπει να υποτιμήσουμε καθόλου την επιβάρυνση στο κλίμα που προκαλούν διαδικασίες που σχετίζονται κυρίως με τη χρήση ορυκτών καυσίμων, αλλά και με αυτή του νερού, όπως η σφαγή των ζώων, η επεξεργασία και η μεταφορά των ζωικών προϊόντων προς τους καταναλωτές.
[8] Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 κορυφώθηκε η αποψίλωση των τροπικών δασών της Λατινικής Αμερικής και έκτοτε συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας. Στην Ασία η αποψίλωση των τροπικών δασών βρίσκεται σήμερα στο αποκορύφωμά της, ενώ στην Αφρική αναμένεται η κορύφωση της στο άμεσο μέλλον.
Η αποψίλωση δασικών εκτάσεων έχει ιδιαίτερη σημασία για τη δημόσια υγεία, διότι τα σύνορα ανάμεσα στα ζώα των εκτροφείων και των άγριων ζώων γίνονται ολοένα και πιο αμυδρά Αυτό συμβαίνει γιατί, οι αποψιλωμένες δασικές εκτάσεις χρησιμοποιούνται είτε ως βοσκότοποι, είτε μετατρέπονται σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις ζωοτροφών για τα εκτρεφόμενα ζώα. Έτσι, αυξάνεται η πιθανότητα μεταφοράς παθογόνων παραγόντων από την άγρια πανίδα προς τους ανθρώπους και τα ζώα που εκτρέφονται για κατανάλωση.
Βλέπουμε λοιπόν, ότι η εκτροφή ζώων προς κατανάλωση επιτρέπει την ταχύτερη ανάπτυξη περισσότερων ασθενειών. Καθώς η κτηνοτροφία υποβαθμίζει τους φυσικούς οικότοπους, μειώνει και τους φυσικούς μηχανισμούς αντιμετώπισης των ασθενειών (FAO 2013).
[9] Το νερό μπορεί να καλύπτει το 75% της επιφάνειας της γης, όμως το 97,5% αυτού είναι θαλασσινό. Από τα εναπομείναντα 2,5% το περισσότερο νερό βρίσκεται εγκλωβισμένο σε υπόγεια ύδατα ή σε παγετώνες.
Η κτηνοτροφία, όπως είδαμε, είναι σε τεράστιο βαθμό υπαίτια για την κλιματική αλλαγή και το λιώσιμο των πάγων και αυτό μας φέρνει αντιμέτωπους με ένα ακόμα τρομακτικό στοιχείο: Με το λιώσιμο των πάγων θα απελευθερωθούν αρχαίοι ιοί, άγνωστοι στον σύγχρονο κόσμο (Zhi-Ping Zhong et al., 2020). Ήδη, πρόσφατα, ανακαλύφθηκαν 28 άγνωστοι στην επιστημονική κοινότητα ιοί, σε παγετώνα του Θιβετ.
Αλλά δεν είναι μόνον αυτό. Η αλόγιστη χρήση νερού που συνεπάγεται η εκτροφή και η σφαγή των ζώων και η επεξεργασία των ζωικών τροφίμων ασκεί ιδιαίτερη πίεση στους πόρους γλυκού νερού του πλανήτη. Η παγκόσμια ζωική παραγωγή απαιτεί περίπου 2422 Gm 3, δηλαδή 2.422.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000 λίτρα από τα οποία το 87,2% είναι πόσιμο (Mekonnen, 2012).
Με το ένα τρίτο του παγκόσμιου ανθρώπινου πληθυσμού να ζει σε χώρες που αντιμετωπίζουν έλλειψη νερού, είναι αδιανόητο ότι δεν εξασφαλίζεται η σωστή του διαχείριση (FAO 1995).
Τέλος, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι δεν είμαστε μόνο οι άνθρωποι που έχουμε ανάγκη το νερό για την επιβίωση μας. Άλλων ειδών η ζωή εξαρτάται επίσης από αυτό. Η αλόγιστη χρήση του γλυκού νερού απειλεί με εξαφάνιση πολλά είδη ζώων και φυτών. Όσο περισσότερα είδη εξαφανίζονται, τόσο μειώνεται η βιοποικιλότητα, που με τη σειρά της αλλάζει την αλληλεπίδραση των ξενιστών, των φορέων και των παθογόνων παραγόντων (FAO 2013).
[10] Ο τρόπος που συμπεριφερόμαστε στα ζώα που τρώμε ξεπερνά σε φρίκη και τον χειρότερο εφιάλτη. Αν δεν γνωρίζετε για τι μιλάμε, κάντε έναν κόπο να δείτε βίντεο από φάρμες και σφαγεία (το YouTube έχει άφθονα).
Όλα τα ζώα, όπως και ο άνθρωπος, έχουν ηθική σημασία, η οποία δεν βρίσκεται στην διακριτική ευχέρεια του καθενός από εμάς.
Κανένα λογικό επιχείρημα δεν υπάρχει υπέρ της κτηνοτροφίας και ο τρόπος που συμπεριφερόμαστε στα ζώα που τρώμε δεν μπορεί με τίποτα να δικαιολογηθεί.
[11] Η κτηνοτροφία συμβάλλει άμεσα στην ανθρώπινη λιμοκτονία. Έξι εκατομμύρια παιδιά ηλικίας κάτω των 5 ετών πεθαίνουν κάθε χρόνο από πείνα. Όσο η κτηνοτροφία ως βιομηχανία αυξάνεται τόσο αυξάνεται και η ανθρώπινη πείνα (FAO 2019).
842 εκατομμύρια άνθρωποι υποσιτίζονται συστηματικά κάθε χρόνο (FAO 2013). Εκατομμύρια άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους κάθε χρόνο από τις συνέπειες του υποσιτισμού και της χρόνιας πείνας. Εξ αυτών, μια μικρή μερίδα είναι θύματα λιμών που βλέπουν τα φώτα της δημοσιότητας (FAO 2016).
Πηγές
1. Severe acute respiratory syndrome-related coronavirus: The species and its viruses – a
statement of the Coronavirus Study Group (Αlexander Ε. Gorbalenya et al., 2020)
2. The proximal origin of SARS-CoV-2 (Kristian G. Andersen et al., 2020)
3. SARS - Severe Acute Respiratory Syndrome - WHO (24/03/20)
4. Respiratory Viruses (H.F.Boncristiani, M.F.Criado and E.Arruda, 2009)
5. Middle East respiratory syndrome coronavirus - WHO (24/03/20)
6. The Human/Animal Interface: Emergence and Resurgence of Zoonotic Infectious Diseases
(Michael Greger, 2007)
7. Origins of the 2009 H1N1 influenza pandemic in swine in Mexico (Ignacio Mena et al., 2016)
8. Origin of the 1918 pandemic H1N1 influenza A virus as studied by codon usage patterns and
phylogenetic analysis (Darisuren Anhlan et al., 2011)
9. H5N1 Outbreaks and Enzootic Influenza (Robert G. Webster et al., 2006)
10. World Livestock 2013: Changing Disease Landscapes (WHO, 2013)
11. Industrial Livestock Production and Global Health Risks (J. Otte et al., 2007)
12. The Animal-Human Interface and Infectious Disease in Industrial Food Animal Production:
Rethinking Biosecurity and Biocontainment (Jay P. Graham et al., 2008)
13. Outbreaks of Enteric Disease Associated with Animal Contact: Not Just a Foodborne Problem
Anymore (Frederick J. Angulo et al., 2006)
14. Antimicrobial Resistance In G7 Countries and Beyond: Economic Issues, Policies and Options
for Action (Michele Cecchini, Julia Langer and Luke Slawomirski, 2015)
15. Stop using antibiotics in healthy animals to prevent the spread of antibiotic resistance
(WHO, 2017)
16. Antibiotics Overuse in Animal Agriculture: A Call to Action for Health Care Providers
(Michael J. Martin, Sapna E Thottathil, and Thomas B. Newman 2015)
17. Antimicrobials in Agriculture and the Environment: Reducing Unnecessary Use and Waste. The 18. Review on Antimicrobial Resistance (Jim O’ Neill, 2015)
19. Mapping of poverty and likely zoonoses hotspots (Delia Grace et al., 2012)
20. Global Concerns Regarding Novel Influenza A (H7N9) Virus Infections (Timothy M. Uyeki and
Nancy J. Cox, 2013)
21. Global trends in antimicrobial use in food animals (Thomas P. Van Boeckel et al., 2015)
22. Antimicrobial resistance (OECD, 2016)
23. A Global Assessment of the Water Footprint of Farm Animal Products (Mesfin M. Mekonnen and
Arjen Y. Hoekstra, 2012)
24. Livestock’s long shadow: Environmental issues and options. Food and Agriculture
Organization of the United Nations (FAO, 2006)
25. Tackling climate change through livestock: a global assessment of emissions and mitigation
opportunities (P.J. Gerber et al., FAO 2013)
26. Climate Change and Food System (Sonja J. Vermeulen, Bruce M. Campell and John S.I. Ingram,
2012)
27. Global diets link environmental sustainability and human health (D. Tilman, M. Clark, 2014)
28. Dimensions of need - An atlas of food and agriculture (FAO, 1995)
29. Glacier ice archives fifteen-thousand-year-old viruses (Zhi-Ping Zhong et al., 2020)
